چگونه دانش آموزان را شیفته تمرین‌های درسی کنیم؟

بسیاری از معلم ­ها در زمان دانش­ آموزی خود شیفته درس و مدرسه بوده ­اند. آنها به این امید به تدریس روی آورده­ اند تا انگیزه و اشتیاق خود را به نسل ­های بعدی هم تزریق کنند. با این حال، واکنش منفی برخی از دانش ­آموزان آنها را دلسرد می­ کند. چرا برخی از گذراندن زمان خود در مدرسه و حل تمارین درسی استقبال نمی کنند؟

شاید برای جواب دادن به این سوال، ابتدا نیاز باشد که نگاهی به شیوه فعالیت مغز داشته باشیم. واقعیت آن است که بر خلاف تصور رایج، مغز برای فکر کردن ساخته نشده است! بیشتر بخش ­های مغز انسان صرف دیدن، درک محیط، حرکت کردن و واکنش نشان دادن به آنها می­شود؛ همان فعالیت ­هایی که حتی پیشرفته ­ترین کامپیوترها و ربات­ ها هم قادر به انجام آنها نیستند. سایر فعالیت­ها نیز معمولا به صورت روتین انجام می­شود. ما بیشتر کارهای خود را به روشی انجام می­ دهیم که همیشه انجام داده ­ایم. به این صورت تنها به حافظه خود اتکا می ­کنیم و تفکر زیادی نیاز نخواهیم داشت. در این موارد به اصطلاح مغز در حال اتوپایلوت یا خودکار عمل کرده و نیاز به تلاش زیادی برای درک شرایط و تصمیم ­گیری­های پیچیده ندارد. به طور معمول، مغز انسان تنها در زمانی مجبور به تفکر می­ شود که با شرایط جدیدی مواجه شود که با اتکا به حافظه نمی ­تواند راه مواجهه با آن را بیابد. آموختن رانندگی یا هر دانش و مهارت دیگری، یکی از این شرایط جدید است. اما به تدریج این مهارت و دانش جدید هم ملکه ذهن شده و تکرار آن تنها باعث فعال شدن حافظه می­ شود.

اما دلیل اجتناب انسان از فکر کردن بسیار واضح است. فکر کردن 3 ویژگی مهم دارد که می­ تواند انرژی و انگیزه زیادی از انسان بگیرد. نخستین ویژگی، زمانبر بودن آن است. با بروز هر مساله جدید، مغز انسان باید شرایط را تحلیل کرده، راه ­حل­های احتمالی را سنجیده و بهترین راه ­حل را انتخاب کند. این فرایند طولانی، به زمان بسیاری نیاز دارد. ویژگی دوم، دشوار بودن است. فرایندی که در بالا توضیح داده شد، علاوه بر زمانبر بودن، نیازمند تلاش و فعالیت مغزی زیادی است و آن را تبدیل به یکی از دشوارترین کارهای ممکن می ­کند. اما ویژگی سوم، قطعیت نداشتن است. در فرایند تفکر، با وجود زمان و انرژی زیادی که صرف می ­شود، هیچ تضمینی وجود ندارد که یک راه ­حل نهایی یا پاسخی روشن برای مساله موجود یافت شود. حتی اگر این اتفاق هم بیفتد، امکان دارد که پاسخ ما برای این شرایط یا مساله جدید درست نباشد. به همین دلیل است که انسان­ها از تفکر فرار می­ کنند و خوشبختانه در بسیاری از مواقع روز می ­توانند مغز خود را در حالت خودکار قرار دهند. در غیر اینصورت، زندگی بسیار خسته­ کننده می­شد.

با وجود همه این موارد، انسان­ها در مواقع بسیاری از حل مساله استقبال می ­کنند. رواج سرگرمی ­هایی مانند حل جدول یا بازی شطرنج یا آموختن یک مهارت جدید فانتزی نشان دهنده این موضوع است. شاید دلیل این گرایش را بتوان کنجکاو بودن انسان و تلاش برای فهم ابهام­ های مختلف دانست. اما دلیل دیگری هم برای آن وجود دارد: سیستم پاداش ­دهی مغز. زمانی که انسان موفق به حل یک مساله می ­شود، مقداری دوپامین در بدن او آزاد می شود. این ماده شرایط جسمی و روحی فرد را بهبود داده و انگیزه­ای برای او ایجاد می­کند تا به حل مساله بپردازد. با این حال، همه ما می ­دانیم که حل کردن هر مساله­ ای برای ما جذابیت ندارد. اگر شما از حل کردن جدول لذت ببرید، پیش از وقت گذاشتن روی یک جدول، به ارزیابی آن می ­پردازید. اگر یک جدول بیش از اندازه دشوار باشد، انگیزه ­ای برای حل آن نخواهید داشت. اگر جدولی هم بیش از اندازه ساده باشد، لذت کافی حل مساله به شما نمی­دهد و از آن هم صرفنظر خواهید کرد. در مجموع، مساله­ ای که قرار است وقت خود را برای حل آن اختصاص دهیم، باید قابل حل و چالش­ برانگیز باشد.

این موضوع را می­ توان در کلاس­ های درس هم مدنظر قرار داد. متاسفانه بسیاری از مسائلی که برای حل (چه به عنوان تکلیف درسی و چه به عنوان امتحان) به دانش ­آموزان داده می ­شوند، بسیار دشوار بوده و انگیزه ­های آنها را از بین می ­برند. طراحی مسائل ساده­ تر، ارائه راهنمایی ­های محدود به آنها (نه به اندازه ­ای که لذت حل مساله را از آنها بگیرد)، افزایش تدریجی سطح دانش­ آموزان و همچنین همگام­ سازی سطح سوالات با روند پیشرفت دانش ­آموزان از راهکارهایی است که می­تواند لذت حل مساله را به دانش ­آموزان بچشاند.

منبع: کتاب? Why Don't Students Like School